İstanbul Boğazını lodosta sandalla geçmek...

-I-

        Sene 1969 veya 70. Valide Hanım, Denizli den yalnız başına trene binmiş. Haydarpaşa Garı'nda karşılanacak. Pederim, geldi beni okuldan aldı. İkindi vakti Karaköy'e indik.  Babacığımla namazı Yeraltı Camiinde (Kemankeş Karamustafa Paşa, Camii) kıldık. Lakin hava lodos. Şehir hatları vapurları çalışmıyor. Babamın dediğine göre kara tren Denizli'den yatsı ezanına doğru gelecekmiş.  İskeleye vardık, dalgalar hafif bir şiddetle rıhtımı dövmekte. Babam bir bana baktı, bir havaya baktı ve herhal bir de anacığımı Haydarpaşa Garında gece yalnız bırakma ihtimalini düşündü. Validenin eli belinde hali geldi gözlerinin önüne zahir. Hemen rıhtımdaki bir sandalcıya koştu. 

- Bizi Haydarpaşa Garı'na götürür müsün? Hanımı muhakkak karşılamam lazım.  

        Sandalcı belli ki, o da evli bir adam. Sanki bir ressamın tuvalinden fırlamış gibi, kolları sıvalı, pazuları şiş, kırmızı esmer tenli, palabıyık bir hamlacı. O da konuşmadan  bir havaya baktı, bir bana bir de babama. Aklına besbelli kendi hanımı geldi. Para konuştuklarını duymadım. 

-Götüreyim götürmesine ama, yolda sandala istifra etmek yok! 

deyip, iri, kemikli, eklem yerleri şiş bir elini bize uzatırken, diğeriyle rıhtımdaki babadan iskarmozun dış tarafındaki demir halkaya bağlı ipi çözmeye başladı. İlk bakışta sarhoşmuş izlenimi veren gözleri, belli ki güneş altında, tuzlu suda, kürek çekmekten kıpkırmızı ve kanlı idi. Sarhoş olmadığını nereden anladım derseniz, zira Yeraltı Camii’nde cemaatte onu da gördüm.

       Babamla bindik binmesine sandala ama, ben hayatımda ilk defa sandala biniyorum, ve daha rıhtımdayken bile sandal beşik gibi sallanmakta. O zaman gözüme devasa büyük bir tekne gibi görünse de, bir yandan bu dalgalara nasıl mukavemet edecek, nasıl devrilmeyecek onu düşünmekteyim, öte yandan da bu adamın o koca  tekneyi kürek çekerek idare edebileceğinden de oldukça şüpheliyim. Aklıma radyodan her gece saat 11:00 ajans haberlerinden sonra duyduğum Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı' nın balıkçılara, denizcilere 40 küsur derece, bilmem kaç dakika ve bilmem kaç saniye kuzey, 20 küsur derece, dakika ve saniye doğuda görülen kimliği belirsiz cisim anonsları gelmekte.  

      Sandal palamarı çözdü ve rıhtımdan ayrıldık. Sanki kıyıya yakınken deniz daha bir çalkantılıydı gibi hatırlıyorum. Rıhtımdan açılınca deniz bir ara azıcık sakinledi gibime geldi. Babamla sandalın havuzluğuna oturup, aynalık tahtasına sıkıca tutunup yaslandık. Belli ki bu bir yolcu sandalıydı, zira oturduğumuz yolcu oturağının, koltuk gibi aynalık tahtasına bağlı kol dayama yerleri de vardı. Meğer Haliç’in girişinde olduğumuzdan sakinlemiş deniz, Sarayburnu açıklarından boğaza çıkınca gördük ki deniz çırpıntılı köpükler içinde; sandal Karaköy açıklarında o köpüklerin içinde; biz de o sandalın içindeyiz. Tahterevalliye binmiş gibi, burnunu dalgalara doğru vermiş sandalda, hamlacıya bir biz yukarıdan bakıyoruz, bir o bizi tepeden tepeden süzüyor. Babam tebareke, yasin, fetih peşpeşe kaptırmış gidiyor, bir yandan gözleri karşı sahilde, güya korktuğunu belli etmiyor. Ben hem dalgaların köpüren tepelerinden püsküren tuzlu sudan gözlerimi korumaya çalışıyorum, denizin tuzu yosun yosun ağzımda buz gibi, hem de hava soğuk üşümemek için üzerimdeki pardösüye sarılmaya çalışıyorum ama ilk sarsıntıda denize düşeceğim korkusuyla pardösünün yakasını bırakıp bir yandan oturağın kolunu tutmaya çalışıyorum, bu sefer pardösünün yakası bağrı açılıyor. Velhasıl beyhude bir çaba içindeyim.

        Bir de bu yetmezmiş gibi sandalın dört bir yanından sesler geliyor, sandalın omurgasında bodoslamalar ve postalar hararetli bir şekilde diş gıcırdatmakta, kaplamalar gözümün önünde ileri geri oynuyor, ana gövdeden ha koyverdi ha koyvermek üzereler. Hamlacı esmer yüzünün ortasındaki birbirine oldukça yakın ve kısılmış kanlı iki gözle  halimize sinsi sinsi gülüyormuş gibime geliyor. O tecrübeli tabi, üzerinde yağlı bir kumaştan kalın bir ceket var, kafasında da kulaklıkları olan muşambadan bir şapka. Denizin suyundan pek rahatsız olmuşa benzemiyor. Asılıyor var gücüyle küreklere. Kürek topaçlarının dibinden gevşek bir iple ıskarmoza bağlı. Bana sanki kürekler her hamlede ıskarmozdan bir anda  boşalacak gibi geliyor. O kadar dalgaya rağmen küreği kaptırmıyor sandalcı. Ne çok daldırıyor denize ne de yüzeysel çekiyor. Her asıldığında topaca sandal hafifçe yukarıya doğru havalanıyor, veya hamlacı tecrübesiyle, göz ucuyla baktığı arkadan gelen dalgaya göre ayarlıyor kürekleri çekeceği zamanı. Hep burnunu denk getiriyor dalgalara. Bazen ters bir dalga aldığımız da oluyor yandan, korkuyoruz babamla alabora olmaktan. Hava yavaşça kararıyor. Babam, sevinçle “İşte Haydarpaşa!” diye boş bulunup haykırıyor. Sandalcı gülünce de mahcup oluyor biraz. Haydarpaşa ya 3-5 yüz metre kala yağmur başlıyor ve deniz yağmuru beklermiş gibi daha bir sakinleşiyor. Mendireği aşıyoruz ve işte nihayet rıhtımdayız. Bir heyecan önce babam atlıyor rıhtıma, sonra beni tuttuğu gibi çekip alıyor sandaldan. Ben Haydarpaşa Garı’nın renkli vitraylarına dalmışken sandalcıyla helalleşiyorlar. İkimiz de deniz suyuyla sırılsıklam ıslak, gara giriyoruz. Tren henüz gelmemiş. Babam demiryolcularla konuşup, bizi içinde soba yanan bir odaya sokuyor. Etrafta kırmızı şeritli elbiseleriyle demiryolcu memurlar var. Masanın üstünde muşamba kaplı, altın renkli düğmeleriyle, siyah siperlikli, kıpkırmızı şapkalar gelişigüzel duruyor. Selamlar alınıyor veriliyor. Çaylar söyleniyor. Pardösümü çıkarıyorum. Gürül gürül yanan sobanın başına geçiyorum hemen. Boğazda yaşadığım, şimdi sıcak soba başında rüya gibi gelen, tehlikeli macerayı düşünüyorum. İçimde anne özlemi. Karnım aç…

-II-

          Validem merhume, 1950 öncesi lise mezunlarından idi. Denizli nin yerlilerine has, maderşahi bir aileden geliyordu, üstelik hiç erkek kardeşi de yoktu. Dört kız kardeşin en küçüğüydü. Ata biner, her türlü iş elinden gelirdi. Solaktı ama her iki eliyle her işi aynı mükemmellikte görebilirdi.

          Benim çocukluğumda, Denizli'de evliliklerde, her türlü ev eşyası kız tarafınca yapılır, damat sadece ceketini alır gelirdi. Belki bir döşek verirse annesi ne alâ. Ama evin her türlü idaresi kadınların elindeydi, ve erkekler maaşlarını, gelirlerini aldıklarında derhal gelir hanımın eline sayarlar, karşılığında haftalık, günlük harçlık alırlar ve hemen her konuda kadınlara hesap verirlerdi. Hem dedemi, hem eniştelerimi, yakın komşuların erkeklerini ve tabii ki babamı hep bir içtima halinde, neredeyse hazır ol durumunda, ayakta durarak, bir sedirde veya sandalyede oturan hanımları önünde hesap verir durumda defalarca görmüş ve kanıksamışımdır. Benim suyun öte tarafından, Selanik’li olan eşime evliliğimizin ilk yıllarında görgüm sebebiyle aynı şekilde gelirimi teslim etmeye kalktığımda, ikimizin de eli ayağı birbirine dolaşmış, benim hanımın tuhaf karşılaması nedeniyle, anlayamadığım bir şekilde bu yük benim omuzlarıma kalmıştı.

           Lafı uzatmıyalım. Validem bir kere Denizli'den aramıza geldikten sonra artık bize bir şey düşmezdi. Zaten alıştığımız üzere O ne derse o yapılacaktı . Başka türlüsünü düşünemezdik bile. Yatsı ezanı okunduktan çok sonra geldi Pamukkale Ekspresi. Dışarıda fırtına artmış, hatta şiddetinden Haydarpaşa Garı'nın giriş kapısı üstündeki vitraylardan bazıları düşüp kırılmıştı. Kara tren oflayıp puflayarak, geldi, bir iki manevra yaptı, daha sonra buharlar içinde perona yanaşıp son nefesini verip durdu. Koltuk altlarında evraklar, bir ellerinde beyaz ve kısa bir sopanın ucuna bağlı ve ortadan bir tarafı yeşil bir tarafı kırmızı yanan daire şeklinde işaret levhaları ve diğer ellerinde vagonlarla rayların  aralarını tarayan uzun el fenerleri ile demiryolu memurları; çekiç, levye ve manivela taşıyan el arabalı demiryolu işçileri; hepsi koşturup kara trenin sağında, solunda, altında, üstünde, vagon aralarında ve içinde, geride fırfırlı düdük, zincir şakırtıları, tren tekerlerine vurulan çekiç sesleri ve çınlamalar bırakarak kayboldular.  

            Biz baştan başlayıp tren camlarından annemi görmeye çalışarak hızla peronda ilerliyorduk. Vagonlardan hala küçük küçük, bıkkın tıslama sesleri geliyordu. Derken bir cam açıldı, anneciğimin “Halduuun!” diye seslenen çağrısını duydum. Hemen koştuk, kompartmana girdik. Sepetler valizler çantalar hepsini pencereden babama uzatarak perona indirdik. Babam her zamanki alışkanlıkla saydı ve bize 

-Tam yedi parça. Unutmayın! 

dedi. Anneme kısa bir rapor verdi. Şehir hatları vapurları hala çalışmıyordu ve sabaha kadar da çalışmayacaklardı. Valideciğim oturduğu yerde kısa bir müddet soluklandıktan sonra, talimatlarını bize iletti. Yedi parça eşyanın içinden sadece çantasını aldı ve diğerlerini, eskiden Haydarpaşa Garında bulunan Emanetçi’ ye makbuz karşılığında teslim etmemizi ve Cevizli de ki, babamın amca kızlarından Hacer Hala' mıza gideceğimizi söyledi. Dediğini yaptık ve camekanında kocaman çeyrek daire yay şeklinde, sarı kırmızı renkli, "Emanetçi" yazan depo gibi bir yere eşyalarımızı teslim ettik. Karşılığında bir makbuzu aldık.

         Doğrusu o zamana kadar hiç duymamıştım Hacer Hala’ mın ismini. Babam adresini bilmiyorum ama diyecek oldu, anneciğim, derhal müdahale edip, ben bulurum dedi. Hacer Hala' m Deniz İşletmeleri Hastanesinde başhemşire idi, soyadı Lenger' di, ve Cevizli' de oturuyordu. Bütün bildiklerimiz buydu. Annem bizim şaşkın bakışlarımız arasında hemen bir taksi buldurdu babama. Beni öne oturttu, Kendisi babamla arka koltuğa geçtiler.

- Cevizli'ye!

          diye seslendi kısaca Taksi şoförüne. Taksi şoförü kontağı çevirdi gecenin bir yarısı düştük Cevizli yollarına. Cevizli tabelasını görünce, Valide Hanım, nöbetçi eczaneyi buldurdu önce şoföre. O zamanlar Cevizli minnacık köy gibi uzak bir yerdi. Nöbetçi eczaneye girdi, ve Hacer Hala' mın ismini verdi, Deniz İşletmeleri Hastanesinde başhemşire olduğunu söyledi. Eczacı Hacer Hala’ mı tanıdı, yanımıza kalfasını verdi ve Hacer Hala’ nın evine vardık. Eczacı kalfası eczaneye aynı taksiyle geri döndü. Cevizli' nin tepelerinde müstakil bir evdi hatırladığım. Çok sevecen bir kadın, üzerinde sabahlığı, gözleri mahmur ve şaşkın bizi karşıladı. Önce babamı tanıdı, sonra annemle sarmaş dolaş oldular. Beni de bağrına bastığını hatırlıyorum. Beni elimi yüzümü ayağımı yıkayıp hemen yatırdılar. Onlar da herhalde bir müddet oturup yattılar. Sabah erkenden tabak çatal kaşık sesleriyle uyandım.

           Sofrada dedim ki anneme, "Ya eczacı tanımıyor olsaydı Hacer Hala' mı ne yapacaktınız.?"

Kendinden çok emin bir tavırla :

"Ne demek ne yapacaktınız? Karakol'a gider buldururdum muhakkak. Sokakta kalacak değildik ya!" deyip kestirip attı.

            Ne demek bulamamak, benim ki de laf olsun diye sorulmuş bir soruydu aslında.

            Kahvaltı da şaşılacak şey, patlıcan reçeli vardı. Patlıcandan reçel mi olurmuş Allah aşkına? Halâ şaşarım.

            Cenabı Allah hepsine gani gani rahmet eylesin.

28 Aralık 2021, Kavacık, İstanbul

 

Melih Düzenli den Yaban Ördeği - Henrik Ibsen 

 

Sevgili Melih’ i en son Sam Shepard’ın Aşk Delisi oyununda seyredebilmiştim. Taa 2006 da. Halbuki birçok tiyatro oyununda ve sinemada sanatını icra etti. Bahane yok, gidemedik, göremedik. Ne çok şey kaybettik. Maalesef zamanı geri çevirmek de mümkün değil.             Şimdilerde ise pandemiler çağına düştük. Hayır hayır sadece virütik, mikrobik pandemiden bahsetmiyorum. İnsanların sosyal medya ile güdüldükleri, kısa mesajlarla yönlendirildiği, neyi sevip nelerden nefret etmeleri gerektiğinin empoze edildiği sosyal pandemiler de buna dahil.            Halbuki, hayat pandemilerimize aldırmadan olanca hızıyla akıyor, hayatın neresinden heybemizi dolduracağımıza,  neyi soluyacağımıza bilinçli bilinçsiz biz karar veriyoruz.

              Hayat tiyatro, tiyatro hayat değil miydi? Sahte korkularla akan hayatı, bir mihenk taşına vurmak bir ayarlamak gerekmez miydi? Kendimize bu yaşta ördüğümüz kozayı delmek? İşte bu duygularla, bir Galatasaray’lıyı, bir dostu, bir hayatı, Güre’deki münzevilikten çıkıp gelen kardeşimi başrolde görmek üzere Tiyatro Pera, Henrik İbsen’in Yaban Ördeği’ne bilet aldık. Aslında kendisi tarih vermemi ve davetiye göndereceğini israrla söyledi ama, seyirciliğimden taviz vermek gibi geldi bana davetiye ile gitmek. Evet tabi Melih için gidiyordum ama, bir taşla iki kuş, seyirci dediğin biletini kendi almadan tatmin olur mu? Duyan da zannedecek ki servet ödedim bilete. Emekli’ye 40.- TL, ama tiyatroya bilet alıp gitmenin zevki paha biçilmez!

 

  

                  Tiyatro Pera, Şişli de. Arkaya dolanıp, altındaki otoparka arabanızı park edebiliyorsunuz. Biletinizi gösterince park ücreti de ödenmiyor. Fakat esas ilginci, koltuklarımız sahne içinde idi. Tabi davetiye istemedik ama , gişedeki Hülya Hanım’a, ben Melih’in liseden sınıf arkadaşıyım, ön sıra olsun demeyi de ihmal etmedik.  Yani seyirci olarak, Melih’e çaktırmadan torpilini de kullandık. Yukarıda ki resimde, solda görünen yerden 10 cm yükseklik bile yoktu bizim sandalyelerde. Belli ki tiyatro seyirci oyunun içinde olsun istemiş. Hatta ve hatta sandalyeler –bence- biraz da alttan dürtücü ve rahatsız ediciydi. Seyirci,  sinemada olduğu gibi, rahat koltuğuna gömülüp, bana ne işte orada perde de bir şeyler oluyor, ben de izliyorum, benden ne kadar uzak, rehavetine kapılsın istenmemiş.

Hatta bir ara Bay Werle yere düşünce, sandalye den fırlayıp, açılın ellemeyin arkadaşımı diyesim bile geldi. Tabii Bay Werle dememe gülümseyeniniz olmuştur.  Hayır, hayır bunu sizi gülümsetmek için yazmadım. Ben de biliyorum, Bay Werle’yi oynayan Melih’ dir. Ama Bay Werle, hem konumu, hem durumu, hem yaşı, hem geçmiş sırları, hayatı, düşündükleri aynı bize benziyor. Bir de canlandıran Melih olunca,  sandalyeden fırlayıp koluna giresim geldi.

              Yaban Ördeği’nin konusu aslında tam da bizim çağımıza, yaşımıza uygun düşüyor. 1900 lerde Kuzey Avrupa da yaşanıp geride kalanların, bizim şimdilerde yaşıyor olmamız çok dikkat çekici. Burjuvazi 1884 te de üretim ve sermayeden gelen gücünü, zenginliğini istismar etmiş. Tuhaf olan bizim bir yüzyıl sonra bunları yeni yeni görüp yaşıyor olmamız. Ne kadar da benziyor şu anda yaşadıklarımıza. Ama bir Henrik Ibsen de bizden çıkar mı? Kimbilir?

           Fakat Sevgili Melih’in çok başarılı bir şekilde canlandırdığı Bay Werle, ilerlemiş yaşıyla, bir günah çıkarma, kendini affettirme telaşı içinde.  Bazen ben de kendimi bu telaş içinde buluyorum. Tabi ki Werle nin sermaye ve burjuvazi destekli günahlarıyla benim ki kıyaslanamaz bile. Benim ki biraz 64 yaşın getirdiği, bir hacı amcanın geçmişine bakıp ince bir muhasebe, neyi yanlış yaptım, nerede yanlış yaptım, tamir edebilir miyim telaşı.  

             Fakat, şu bizim neslin bir ömrüne sığanlar, daha önce bu gezegende hiç yaşanmadı ve bir daha da yaşanmayacak. Lambalı radyodan, dünyada ki her türlü yayına anında ulaşılabilen internete ulaştık. Bütün izmleri, ideolojileri bitirdik. Bütün sanatsal akımlardan haberimiz oldu ve hepsine bir şekilde eriştik. Bizim hayata başladığımız yerden bugüne kadar ömrümüze sığanların hacminin devasa büyüklüğü, başdöndürücü sürati ve artık dayanılmaz ağır mı ağır bir yük haline gelen kesafeti, bundan sonra gelen hiçbir nesilde olmayacak, olması da mümkün değil. 

              Melih’in oyunculuğunu değerlendirmek ne haddime! Ama ben Melih’in oyununda kendimden bir çok şey buldum. Gençliğin gerçekçiliğiyle, olgunluğun, tecrübenin, bilgeliğin iyileştirici gücünün karşılaştırmasını gördüm. Hem kuzum nedir şu bizim gençlerde de var olan kendinden yaşça çok büyük olan yakınlarını acımasızca ve ne pahasına olursa olsun, acıtıcı bir şekilde tenkit etme hevesi? Evet, Bay Werle’nin geçmişinde bir çok hatalar yaptığı su götürmez bir şekilde ortaya konuyor oyunda. Ama, yaptıklarından duyduğu pişmanlığı, bunu tamir etme isteğini görmezden gelmek mümkün değil. Bu çabayı katı bir gerçekçilik adına baltalamaya çalışmak, illa gerçeği anlatacağım diyerek, züccaciye dükkanına dalan bir fil misali insanların hayatlarına dalmak? Kendi hayatındaki eksiklikleri, yanlışları sanki babadan, aileden tevarüs etmiş gibi başkalarını suçlamak?  İllâ Yaban Ördeği’ni öldürmek!

             Ben Bay Werle ‘den yanayım. Gayet net ve açık. Melih’in muhteşem oyunu bunu söylememde çok etkili tabii ki. İnkar etmem.  Kemal Tahir’ in    “Gerçekçilik kitap okuyarak elde edilir bir marifet değildir. Gerçekçilik insan ve toplumun bir ileri basamağıdır. Basamağa erişmek, gerçekçiliği işe yarar hale getirebilmek için insanoğlunun yalnız şuuruyla gerçekçi olması yetmez, şuuraltıyla da gerçekçi olması şarttır, çünkü gerçekçilik insanoğluna, rahatça düşündüğü gevşek zamanlarda değil, şuuraltıyla, refleksleriyle hareket etmesi gerekli sert, gergin, hızlı zamanlarda işe yararlı olabilmelidir. Gerçekçi olabilmek çok zordur. Çünkü bir kez elde edilince sürgit kullanılmaz; her durumda gerçekçiliği yeniden elde edip geliştirmek gerektir.” i bir kez daha, kendime daha çok tiyatro izlemeliyim telkininde bulunarak, idrak etim.

              Bir de eşimin söyledikleri var. Sadece 2 oyunda gördüğü ( ki biri taa 2006 yılında idi.)  Melih’le hal ve tavırlarımız birbirimize çok benziyormuş, ki bilen bilir ne kadar farklı olduğumuzu. Ama o akşam Melih mi Bay Werle’ ydi, ben mi Melih’tim, Bay Werle mi bendim, diğer oyuncular nasıl bu kadar bana yakındı, eşim kimdi, oğlum neredeydi, kızım ne derdi, aklım karman çorman oldu. Sevgili Melih’in oynadığı, insanı düşüncelere gark eden bir oyun seyrettik bu kesin.

              Velhasıl 25 Aralık 2021 günü  Norveç’in kuzeyinde, aklımıza Melih Düzenli’nin oyunuyla “aurora borealis” kaçtı.  Hala bütün gizemiyle gezinip duruyor beynimizin kıvrımlarında.

 

 26 Aralık 2021 - Şile- İstanbul

 

Şeker Çekici...

        Yün yatakla yün yorganın arasında anasına doğru iyice sokuldu. Anası misler gibi sabun ve buhur kokuyordu. Yorganın altı ne kadar sıcaksa, dışı da bir o kadar soğuktu. Odanın soğuğu göz pınarlarından  kafasının içine ve burnundan ciğerlerine serin serin akıyordu. İyice büzüldü, yatağın içinde annesine daha bir sokularak buz gibi olan burnunun ucunu annesinin nefesinin altına doğru soktu. Annesi, eliyle uzanıp uykudan uyanmadan alışkanlıkla, oğlunun sırtına doğru yorganı sıkıştırdı. Yavrusunun saçları “alabros” (Fransızca fırça gibi demek.) kesilmiş fırça gibi olmuş kafasını göğsüne doğru bastırarak öptü. Kafası gıdıklandı, içine sımsıcak bir sevinç doldu. 

        Neden sonra sırtüstü dönüp gözünü çatıdaki eğimli pencereye dikti. Hava karanlıktı ve toz lacivertti gökyüzü. Dörtlü pencere camının her bir çerçevesi içinde bir dolu yıldız, ona bakmak için birbiriyle itişiyordu. Pencerenin camları bir mercek gibi yer yer kalınlaşıp, dalgalı bir hal aldığından, yıldızlar sırayla o dalgalı yerlerden atlarken, gözlerini koskocaman açıp ona bakıyorlardı.

              Dışarıdan boğuk boğuk köpeklerin ulumaları ve havlama sesleri gelmekteydi. Bekçi Baba Tayyar’in  düdüğü zaman zaman “fırrrr!” diye  yükselip havlamaları susturuyordu. Herkes güven içinde, sımsıcak evlerindeydi. Köpekler aralarında haberleşir gibi, uzaktan uzağa ne diye havlarlardı acaba ? Üşümezler miydi hiç? Hiç mi uyumazlardı? Bekçi Baba Tayyar gündüz uyurdu, onu biliyordu.  Çünkü Baba Tayyar ev sahipleriydi. Hemen alt katta oturuyorlardı. Aslında iki kat arasında birbirini ayıran bariz bir kapı da yoktu. Aynı evi paylaşan geniş bir aile gibiydiler. Yaşlılar alt katta oturuyordu, gençler yukarıda. Çünkü demişti babası, yaşlılar merdiven çıkamazlardı. Baba Tayyar’ın karısı Hattuş Nene bazen anasına yarenliğe gelirdi yukarıya. Dizlerini ova ova şikayet ederdi romatizmadan. Şikayetlerinin arasına “Baba çıhan, torpah başan” (iğrenç, geberesice!)  diyerek hayırsız ayyaş oğlunu da eklemeyi unutmazdı. Hayırsız oğlan, Hattuş Nene'nin demesine bakılırsa, evlere badanaya, boyaya, tamirata gider, çarşıda bir merdiven altında boya, gazyağı, anason ve şarap kokuları arasında yatar uyurdu. Bir kere görmüştü Hattuş Nene'nin hayırsız oğlunu evin önünde ki geniş çukurun içinde. Elinde sigarası, dumanlar içinde öylece oturuyordu. Anasına bir koca torba çamaşır getirmişti yıkatmaya.  Hattuş Nene'nin sesinden anlamıştı hayırsız oğlanın geldiğini. Yine sıralıyordu Hattuş Nene hayırsız oğluna karşı ağzına geleni. Ama ana yüreği  kıyamıyordu ki, al çamaşırını git nerde yıkatırsan yıkat demeye. “Hayırsız Oğlan” eve gelmeye de korkuyordu. Çünkü bekçi babasından ve özellikle kiracıları polis komiseri’ nden çok korkar olmuştu. Bir ara kafayı iyice bulduğunda sokakta naralanacak olmuş, Komser Emi (öyle diyordu kiracılarından bahsederken) yakalattığı gibi, 3 -5 serseriyle birlikte karakolun jipine doldurup, şehrin 25-30 kilometre ötesine atıp gelmişti hepsini gecenin bir vakti. “Hah!” demişti, “İşte burası size uygun, naralanın canınız ne kadar istiyorsa!” Zor dönmüştü geriye, yolda soğuktan donup öleyazmıştı. Etraftan gelen kurt ve köpek ulumalarının verdiği korku ayrı. Bir daha tövbe etmişti merdiven altından çıkmaya. Bir de duymuştu ki Erzurum Valisi azılı serhoşları toplayıp Tortum Şelalesi'nin altına yatırmaya başlamış meğer. Çoğu serhoş, şelale altında iyice ıslandıktan sonra, ya ince hastalıktan ya da zatürreden sizlere ömür oluyordu.  Komiser Emi’si evlerinde kiracı olduğundan, daha çok da bekçi babasının hayrına, yine onu kollamış, hoşgörülü davranmıştı kendisine. Kızgınlıkla karışık bir minnet duydu.

             

 

           Hattuş Nene’nin evi çam reçinesi ile karışık arap sabunu kokardı kostik, kostik. Odanın ortasında kocaman bir çini soba, sobanın yanında sürekli yanan; sönmüş, ateşsiz ve soğuk olarak hiç göremediği, bir türlü ne zaman nasıl yakıldığını anlayamadığı, tıkız şilteler, üstü halı kaplı ot yastıklar,  yere serili kaçak İran halıları ile uyumlu, işlemelerine dalıp gideceğiniz, bir türlü gözünüzü ayıramayacağınız kocaman, odun kömürlü, bakır bir semaver kaynardı. Arada bir kaybolurdu semaver. O zaman anlardı ki kalaya gitmiştir. Bir gelirdi kalaydan, her tarafı pırıl pırıl parlardı. Tombul kazanının ayna gibi dış yüzeyinin yansımalarında, şişip tombullaşan kuru kemikli yanaklarına, eğilip bükülen yüzüne bakardı zaman zaman, gördüğü çok tuhafına gider, kendi kendine gülerdi. Semaverin  yanındaki tepside yaldızlı, üzeri tülbentle örtülü hepsi birbirinden farklı porselen fincan ve cam bardaklar olurdu. 

          Bir de kapaklı bir ahşap kutu vardı ki içinde iri taş gibi sert, yumruğu büyüklüğünde bembeyaz topak şekerler olurdu. Kelle şekeriymiş onlar. Annesi öyle demişti. Kutuya bitişik ayrı bir bölmede de bu sert şekerleri kırmaya yarayan şeker çekici. Hattuş Nene çayını yaldızlı bir cam bardağa doldurur, bardağı derin çukurlu, elinde def ile danseden, genç bir kız desenli porselen tabağa oturtur, sonra şeker kutusunun kapağını kaldırıp uzun uzun şekerlere bakar, ya küçük bir parça alır, ya da şeker çekicinin keskin tarafı ile, yine gözüne kestirdiği iri bir şekerden tek darbede etrafa şeker sıçratmadan küçük bir parça koparıp, avurduna yerleştirirdi. Daha sonra, eğer yaz günüyse soba yanmıyorsa, bardakdan çayı porselen çukur tabağına döker, oradan içer, yok eğer sobanın gürül gürül yandığı o dehşet Erzurum kışıysa mevsim,  o zaman doğrudan bardağı avucuyla kavrar,avurdundaki şekerle tatlandırıp, bardaktan yudum yudum içerdi. Bazen kiracının ufak yumurcağına da kutudaki kelle şekerden kocaman bir parça verdiği oluyordu. Oğlan çay da istiyordu ama Komiser Emi yasakladığından veremiyordu Hattuş Nene. Başını okşardı oğlanın, çay veremediğine çok üzülürdü. Çatlamış dudaklarının arasından gülümserdi, sapsarı dişleri ile. 

         Çok keyifli olursa,  “Nerede benim gayıp gelinin sarı saçları?” diye arandığı tütünü,  lale işlemeli kesesinde duran gümüş bir tabakadan sağ elinin, tütünden sararmış siyah çatlaklarla bezeli üç parmağıyla çıkarırdı. Aynı tabakanın kapağında yaylı bir tutacak ardında duran minik desteden de öbür eliyle tek bir sigara kağıdını çekerdi. Daha sonra sigara kağıdını, sol elinin işaret parmağı ile baş parmağı arasına koyup orta parmağına doğru boru gibi çukurlaştırır, neredeyse arkası görünecek kadar ince bu sigara kağıdına, içinden topaklarını ayıklaya ayıklaya, sıkıştıra sıkıştıra, "gayıp gelin"in sarı saçlarını, ince kıyım tütünü dizer, bir müddet işaret parmağı ile başparmağı arasında  ileri geri oynatarak minik bir boru haline getirirdi. En nihayet damar damar olmuş, beyaz pütürlü kıpkırmızı diliyle,  uzun kenarının iç tarafına saydam ince şeffaf bir yapışkan sürülmüş kağıdı azıcık ıslatır, ağıza gelecek kısmın ilk 1-2 cm sini de çarpık sarı ön dişleriyle azıcık ısırır kabartır, daha sonra ıslattığı kenarı sigara kağıdının silindir kenarının üstüne getirip yapıştırırdı. Bazen annesi de özenirdi  Hattuş Neneye “Bana da sar bir cuvara, Hattuş Annem, efkarım üstümde bu yaramaz oğlanla!” dedi miydi, bu sefer Hattuş Nene sigara kağıdını boydan boya diliyle ıslatmaz, ağıza gelecek o 1-2 santimlik yeri kuru bırakıp, dışarı katlı şekilde uzatırdı annesine. Annesi bu dışa katlı kuru yeri kendisi diline değdirdiği serçe parmağıyla ıslatıp kapatırdı. Sonra Hattuş Nene, semaverin yakınındaki raftan oldukça uzun, üzeri dantel gibi işli bir yasemin çubuğunu, marpucunu yemenisine silerek uzatır, genç annenin çubuğa sigarayı takmasını izler, kendisi de, kendi işlemesiz upuzun, vişne rengi pürüzsüz çubuğuna sigarasını takıp, semaverin altından gümüş maşa ile aldığı közle evvela misafirinin sonra kendisinin sigarasını yakardı. “Tutuşuversin "gayıp gelin"in sarı saçları, kaynanalar bir nefes alsın canım şöyle!” der,  boğazını öksürüp temizleyerek, gevrek gevrek gülerdi. 

        Bazen annesiyle Hattuş Nene’nin sesi kısılır giderdi. O zamanlar işte, güya oynuyor gibi yapar kulaklarını diker dikkat kesilirdi. Pek bir şey anlamazdı ama çoğu zaman çok terbiyesiz şeyler konuştuklarını sezerdi aralarında. Annesi de az kurnaz değildi. Kulaklarının dikildiğini anladığında, “Hadi sen çık dışarı oyna biraz bakalım. Büyüklerin lafı dinlenmez!” diye azarlardı. Suçüstü yakalanmış olmanın mahcubiyeti ve telaşıyla hemen sokağa atardı kendini. Çıkarken kapı kenarındaki süpürgenin tellerinden bir avuç süpürge çöpü koparır, hırsla sokak kapısını çarparak dışarı çıkardı. Koşarak evin önündeki çukur arsaya gider, ablasının öğrettiği gibi sağ ellini kepçe gibi yapar, taşa veya yaprağa konmuş sineklerin tam üstünden hızla savururken, sineğin eline çarpmasıyla çabucak yumardı. Bazen  kocaman bir kara sinek yakalardı. Sırtları, babasının tabancasının siyah çeliği gibi renkli menevişlerle parlayan, neredeyse balarısından daha iri kara kara sinekler. Bazen kanatlarını yolar onları izlerdi. Sinek hızla uzaklaşmaya çalışır, bir yandan da ön bacaklarıyla sürekli gözlerini oğuştururdu. Ağlıyordu belki de kanatları koparıldı diye. Ağzında uzunca bir hortumcuk, sürekli ileri geri oynatıp yerlerde bir şeyler ararlardı. Kanatlarını koparmadığı zamanlar, özellikle de iri bir kara sinekse, hemen kısa pantalonunun cebinden bir süpürge çöpü çeker, ablasından öğrendiği gibi zavallı hayvanın  arkasına yavaşça çöpü iliştirir,  sonra da salıverip kıçında süpürge çöpüyle, minik cadılar hayal ederek, sineğin uçuşunu izlerdi.

              Kışın kar yağdığını gece çatıdaki pencereden görürdü. Kar bir yağmaya başladı mı, tane tane gelir en önce o pencerenin bölünmüş çerçevelerine düşerdi. İlk gelenler erir, bir kısmını rüzgar uçurur, ama hava bir ayaza çekti mi, düşen kar taneleri yapışır kalırdı. Üst üste yavaş yavaş  birikir, en altta kalıp yapışanlar buzdan pırlantalar gibi parıldardı. Daha bahara kadar artık o pencereden yıldızlar görünmezdi. O zaman işte oturma odasında annesiyle dışarıyı seyrederlerdi. Evleri uzaktan büyük bir mezarlığa bakıyordu.  Kar yağdığında mezarlar ve mezar taşları bembeyaz bir örtünün altında kalıyordu.  Etraftan yükselen yaban hayvanların bağırışları, kurt ve köpek ulumaları arasında, karların altında kalmış mezarlar ve taşlarının yükseltisi, sonsuz alemin her an hücuma geçecek siperdeki neferleri gibi dururlardı. O uzun kış gecelerinde, döküm kömür sobanın üzerinde ısınan güğümün inleyip, titreyen ıslığı, kendince bir şarkı tutturur,  ateşin pohpohlamasıyla rezonans bazen yavaşça yükselir  bazen de yavaşça azalırdı. Evin kalas ve direklerinden çıtırtılar gelir, ahşap kurtlarının kırt kırt ahşabı kemirmelerinin sesine şahit olurdunuz. Eşyalar uhrevi paralel bir dünyayla konuşur gibiydiler. Evde bunların dışında başka bir ses duyulmazdı. Ha bir de dışarda kime sataşacağını bilemeyip tayfunlanan rüzgarın sesi. 

             Ne radyo, ne televizyon, ne de başka bir elektronik cihaz. Babanın nöbette olduğu ve memleketten, Denizli’den gelen kötü haberlerle gurbet karanlığının uyku tutmayan gecelerinde, tıfıl oğlan, anasıyla oturma odasının penceresi önüne oturur, anasının kucağında, annesinin niye ağladığını bilmeden, anlamadan, alabros kafası anasının gözyaşlarıyla sırılsıklam, sebebini bilemese de sırf anası ağlıyor diye iç çeke çeke ağlardı. Anası onu bu sessiz sebepsiz kendisine eşlik eden ağlamalarına gözyaşları arasından gülümser, sen niye ağlıyorsun garip oğlan diyerek daha sıkı bir şek,ilde bağrına bastırır gözyaşları ile ıslanmış soğuk yanaklarından defalarca öperdi. Bazen yine sıla hasretiyle dolu bu gecelerde, anacığı soba üstünde mısır patlatır, kestane pişirir, kuru yemiş çıkarır, Simi gamı ketti kütah, çeşmi siyah diye başlayan, devlerin, kahinlerin, kayıp bilicilerin cirit attığı, masallar ve hikayeler anlatırdı. Bazı gecelerde de pencere önünde annesiyle beraber mezarlığa inen o yusyuvarlak tepsi gibi nur toplarını seyrederlerdi. Bembeyaz, koskocaman, yusyuvarlak, aydededen de büyük nurdan ve  parlak mı parlak bir ışıktan koskocaman, iri iri toplar, hafif meltemde yere düşen yapraklar gibi, bazen yalnızca bir tane, bazen de birbirinin peşi sıra, üçer beşer sağa sola yalpalayarak, sallana sallana mezarların üzerine doğru iner, mezarların içinde ve aralarında yavaşça kaybolurlardı. Annesi peşpeşe salavatlar getirir, bildiği sureleri sırayla okur, ve sübhanallah, allahuekber diyerek  zikreder, gözleri yaştan sırılsıklam, kenarı rengarenk iğne oyalı bembeyaz yaşmağıyla, faltaşı gibi açılmış gözlerini silerdi. Hemen mushaf açılır, fetihler, tebarekeler, yasinler okunurdu. İlk başlarda her seferinde Hattuş Nene’ye koşardı annesi ama Hattuş Nene sanki yaprak dökülüyormuş, yağmur yağıyormuş da gayet olağan bir tabiat olayına şahit oluyormuşcasına, kanıksamış bir tavırla, “Bu hep olur burada bizim mezarlıkta, biz fatiha okuruz, bilenler yasin, tebareke  okur görünce.” der, ezberinden dudaklarını kıpırdatarak sessiz sessiz bir şeyler okurdu. 

          Ümmi idi Hattuş Nene, okuma yazma bilmezdi. O yüzden kur'an okuyamazdı da, perşembe akşamları, kiracı gelini, yani annesini çağırır, ona çok eskimiş yaprakları dökülen bir mushaftan sureler okuturdu. Annesi bir seferinde kendi Kuran'ını getirmiş, ama Hattuş Nene illa ki, istisnasız bütün sahifeleri fersude o mushaftan okuması için israr etmişti. Annesi bir gurbet şarkısını makamıyla okur gibi, yanık bir sesle kuran okurken, Hattuş Nene'nin gözlerinden yaşlar, kurumuş toprak gibi çatlamış yanaklarına yavaş yavaş süzülürdü. Bir keresinde annesi yokken sormuştu Hattuş Nene'ye. Ne diyordu da Kuran,  niye ağlıyordu ki?  Çok mu acıklıydı? "Hele bir büyü, bak bir sevda, bir aşk gelsin başına, o zaman anlarsın niye ağladığımı." diyordu Hattuş Nene.  Sevda neydi, aşk neydi ki? Onu da annesine sormuştu bir keresinde. Annesi gülmüş, "Hani uzun saçlı güzel bir kız gördüğünde, için kıpır kıpır olur ya, işte öyle olur aşk, işte odur sevda."  demişti. Bundan sonra sokaktan geçen annelerinin elini tutmuş, saçları uzun uzun örüklü kızlara daha bir dikkatle bakar olmuştu. İçi kıpırdamadığı gibi, gidip saçlarını çekesi geliyordu içinden. Saçlarını çekip kızları ağlattığı da oluyordu bazen. Peki, Kuran okunurken Hattuş Nene'nin saçlarını kim çekiyordu ki? Bir müddet sonra bıktığında saç çekmekten, demişti ki kendi kendine, bu mahcub bakışlı,  karabiber gibi esmer kız çocuklarında sevda mevda yoktu besbelli, veya sevda bu değildi belki de?  Düşündü, geceleri tavanda ki o pencereye bakıp hep düşündü. Neydi ki Hattuş Nene'yi ağlatan bu aşk ve bu sevda? Bu böyle olmayacaktı anlaşılan, bir an önce büyümeliydi ki, herşeyi anlasın...

21 Ekim 2021 Bulgurlu İstanbul

Lütfen yorum yapınız!

 Bir meş’um Kovid testi…

        Hafta sonu çok yakın bir aile dostumuzla hanımları da alıp Şile çevresine dolaşmaya çıktık. Şile yakınlarında 2 adet şelale var. Yani şelale demek ne kadar doğru bilemiyeceğim. Çağlayan demek belki daha doğru. Bunlardan büyük olanı Hacıllı da diğeri ise Demircili köyünde. Biz uzak olanı tercih edip Hacıllı Çağlayanı’na gittik. Amma velakin, orman yangınları sebebiyle, bu çağlayanlar da orman arazisinde olduğundan, başlarına birer jandarma dikmişler, içeriye kimseyi sokmuyorlar. Velhasıl giremedik. Benim hanım bir sürü güzel fotoğraf çekmeyi umuyordu o da olmadı.

        Dönüşte yolumuzun üzerinde Yeniköy’e uğradık. Yeniköy Ağva’ya doğru Şile merkeze 6-7 kilometre uzakta bir Boşnak köyü. Aslı esası ikibuçuk asır önce rumların yerleştiği bir köy. İkiyüzelli sene burada rahat rahat yaşayan rumlar, İstiklal Savaşı esnasında Türklere karşı çeteciliğe başlayınca civar köylerin direnişiyle karşılaşmış ve savaş bitince de utançlarıyla başbaşa köyü boşaltmışlar. Tabii dir ki biraz yardım da almışlar.(!) Daha sonra, o zamanın Yugoslav göçmeni Boşnak Abdurrahman Akova buraya iki hane olarak 1924 de yerleşmiş. Abdurrahman Çavuş’un Mustafa Kemal tarafından rumların çok olduğu Şile ye yerleştirildiği ifade ediliyor kaynaklarda.(*)  Vadiler, ormanlar, tarihi kalıntılar çok güzel bir köydür Yeniköy. Hayvancılık ve ormancılıkla meşgul olurlar. Köyü de beğenince Abdurrahman Çavuş zamanla 5 hane olur ve daha sonra Bosna dan, Yugoslavya’dan akrabalarını da getirir.  Köy şimdilerde 113 hanedir. Yeniköy “yeni” bir isim gibi görünmekle beraber hatırlayanlar köyün isminin eskiden beri Yeniköy olduğunu belirtmekteler. Ben de şömine için odunu bu köyden alırım. Oduncunun biri kız biri oğlan iki çocuğu İstanbul da üniversite talebesi. Bir küçük oğlu var yanında, ortaokula giden. Onunla ve eşiyle beraber getirirler odunları, kamyonetlerine atlayıp. Çalışkan ve görgülü insanlardır.

        Köyün girişinde çok güzel Boşnak mantısı yapan bir yer var. Dedik orada bir mantı yiyelim. Arabamızı park ettik, bahçeye oturduk. Fakat hava oldukça serindi. Üşüdüğümü anladım ama yapacak bir şey yok, gözlemelerimiz ve mantımızı yedik eve döndük. Evde bir hapşırık bir öksürük, kırgınlık bir yandan.  Attık kendimizi yatağa. Ertesi sabah  sıhhi tablo biraz daha ağırlaşınca, korku dağları bekler, gittik mecburen hastaneye. Muayene, kontrol, ilaçlarımızı yazdılar ve sevkettiler şu  meşum hastalığın da testini yapmaya. Görevli ince bir çubuğu aldı, ağzımıza burnumuza soktu karıştırdı, zannettim o kıymetli zeka küpü beynimden numune parça alıyorlar. Dediler 24 saat izolasyondasın, evinde otur, e-nabızdan sana bilgi vereceğiz netice hakkında. Geldik eve, ilaçları almaya başladık. Hanım uzaktan uzaktan bana tuhaf tuhaf bakıyor. Neyse artık yatsıyı kıldık lahavleyle beraber yorganı çektik başımıza. Sabah ola hayrola. Sabah korka korka e-nabızı açtık telefondan. O da ne? Beynimden vurulmuşa döndüm. Bu nasıl bir felakettir Allah’ım?

          Ben iyisi mi konuyu anlamanız için detaylı izah edeyim. Şimdi mektebi sultaniden en yakın iki sınıf arkadaşımdan Vahdettin A’bem bizim en büyüğümüzdür, merhum Haluk ondan küçüktür, en küçükleri de benim. Vahdettin A’bem 64 olsa, Rahmetli ondan küçüktü, o da olur sana 63. Eh ben de en küçükleriysem demek ki 62 yaşındayım, diye avunup gitmekteydim. Lakin raporun sağ üst köşesine kocaman yazmışlar. Hastanın yaşı 64! Haydaaa? Yahu hadi beni geçin, bu hesaba göre Vahdet A’bem olur sana 66 yaşında. Ne zaman 66 ya bağladın Vahdet A’bey? Başımdan aşağı kaynar sular döküldü. Dedim ki Vahdet A’bem bu kadar yaşlanmış olamaz. Herşey sonunda “66” ya bağlanır ama onun da bir vakti merhunu var yahu! Tamam, anladık, devletsin, SSK sın, öyle her şey, her yere açıktan açığa yazılır mı? Hani ne oldu hasta hakları, hani insan hakları vardı? Çaaat diye yaz uluorta öyle heryere, oldu mu şimdi? Hiç mi düşünmediniz bu hastanın morali, psikolojisi ne olur diye? Yazıklar olsun. Başından belliydi zaten, bu hükümet bunu da yaptı sonunda.

          Hastalık geçti geçmek üzere, ama sırf bu yüzden attım kendimi yataklara, ses ettim Ayvaza, dedim ki ört ki ölem! Aklımdan şöyle sıcak bir duşun altında bir müddet dursam yaştan çeker miyim, düşer miyim 60 lara falan gibi tuhaf düşünceler geçiyor. Demek 65 yaşa gelince kanuni ehliyetini ispat için tam teşekküllü hastaneden raporu da bunun için istiyorlar dedim. Anam da sağ değil ki gitsem yatsam kucağına, aklını karıştırsam, desem ki : “ Ana ben ne zaman doğdum?”. O da dese ki “Guzuum ben seni 60 ihtilalinde, leylekler göç ederken doğurdu idim!”

Ha bu arada Kovid testim de negatifmiş, ne işe yarayacaksa?

SSS

Haldun Lengerlioğlu 7 Eylül 2021 Şile

(*)

T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI

TÜRK HALK EDEBİYATI BİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ İSTANBUL ŞİLE İLÇESİNE BAĞLI KÖYLERDE

FOLKLOR ARAŞTIRMALARI

Elif ŞENDUR İstanbul-2019

2501160880

TEZ DANIŞMANI

Dr. Öğr. Üyesi

Zehra HAMARAT

İstanbul-2019

Meraklısına pdf si : http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/ET000093.pdf